Сааскы кэм

Тулалыыр эйгэтин саҥа анаарар буолан эрэр Микиитэ өйдөөн хаалбытынан, Дурдалаахха эһэтэ Молоох Миитэрэйдээх кыра балаҕаннарыгар ийэтэ Сөдүөччүйэ уол оҕоломмута, онтон хотонноругар ынахтара Харачаас эмиэ төрөөбүтэ. Ыал аҕалара Дьөгүөрдээн баайдар эргинэр таһаҕастарын илдьэ Охотскайга барсар эбит этэ. Микиитэ эбэтэ Баһыахтыыр Балбаара туспа олорор уус тыллаах хамначчыт. Көтөр кынаттаах, сүүрэр атахтаах, үөн – көйүүр, сүөһү – ас, сир – халлаан тустарынан хаһан да бараммат кэрэ дэлэгэй кэпсээннээх. Күһүн Микиитэни аҕата “Кыымнаайыга” мөссүйүөҥҥэ илдьэн хаалларбыта. Кини манна Микиитэ Лэглээрин диэн буоларын билбитэ. Маҥнайгы тэтэрээтин ылбыта уонна уруучуканы аан бастаан илиитигэр туппута. 30-ча оҕону соҕотоҕун үөрэтэр маҥнайгы учуутала 4 группа оҕолорун, кими аахтаран, кими суруйтаран ситиһиилээхтик үөрэтэ сылдьан, кэлин таҥара уруогугар кэлэр аҕабыты кытта өйдөспөккө, учууталларын атын, ыраах оскуолаҕа уларыппыттара. Онон түөрт нэһилиэккэ баар соҕотох оскуола учуутала суох хаалбыта. Субуруччу кураан сыллар буолуталыыллар. Лэглээриннэр олохторо кытаатан иһэр. Кинилэр кыһын баайдарга “көһөннөр” хамначчыт буолаллар. Сайын баайдар “бэдэрээттэрин” оттуу – оттуу бэйэлэрин балаҕаннарыгар олороллор. Лэглээриннэр туһахтыыллар. Микиитэ эһэтэ Молоох Миитэрэй оҕонньор онно маастар. Ол эрээри, саамай кэрэ бултааһын – сааланыы. Дьөгүөрдээн кыбыммытынан улааппыт кытта кырдьан эрэр “кэтэриинискэй доруоптаах”. Биирдэ сайын оттуу сылдьан отуулара умайан, аҕатын сыллааҕы хамнаһа умайан хаалбыта. Ханна эрэ ыраах соҕуруу ыраахтааҕылар сэриилэспиттэр диэн сурахтан аймалҕан саҕаламмыта. Онтон ыраахтааҕы бүрүстүөлүттэн аккаастаммыт сураҕа кэлбитэ. Учуутал семинариятыгар үөрэнэр баай киһи уола уонна Сыллай Лука нууччалыы ырыа ыллаан уһуллубут, ыраахтааҕыны үөҕэллэр үһү. Харчы олус дэлэйдэ. Куоракка күн аайы айдааннаах мунньахтар. Нэдиэлэ аайы кыргыһаллар. Ый аайы саҥа былаастар буолаллар быһылаах. Соҕурууттан кыһыллар кэлбиттэригэр куорат кытарбыт диэн буолбута. Онтон соҕурууттан үрүҥнэр кэлбиттэр. Куорат туртайбыт аатырбыта. Онтон былааһы Колчак ылбыт үһү. Онтон саҥа былаас олоҕурда. Кыымнаайы оскуолатыгар нэһилиэк дьокутаата Охоноос Маппыайап быраабаттан кэлэн сир дууһанан түҥэтиллэр буолбутун сэҥээрдилэр. Сүөдэр Кириллин “Баттык” ходуһатыгар кини эһэтин аҕатын саҕаттан баар сирин көмүскүүрүн биллэрбититтэн саҥа олох улуу силлиэтэ бу өрүкүйэн кэллэ. Ол эрээри, баай сүрэ тоһунна, кирийдэ, ньылбыйда. Киэҥ айан суолун кытыытыттан түҥкэтэх сирдэргэ сыылынна. Дьадаҥы сүрэ көтөҕүлүннэ, харахтара уоттанна, куолаһа чөллөрүйдэ. Отут сыл анараа өттүгэр 4 нэһилиэк оҕолоро үөрэнэр 3 хостоох эргэ дьиэни көһөрөн аҕаланнар оскуола туппуттар эбит. Саҥа былаас буоларын кытта, Амма нэһилиэгэ соҕотох бэйэтин күүһүнэн 7 кылаастаах оскуоланы тутан барда. Нэһилиэк дьоно бэйэлэрин оскуолаларыгар бары босхо үлэлииллэр. Ревком председателин дьиэтэ хараҥаттан – хараҥаҕа диэри аһаҕас. Ол сайын кинини атын улууска ревком үлэтигэр ыытан кэбиспиттэр. Микиитэ “Кыымнаайы” 4 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран үс сыл үөрэммэккэ сырытта. Өргөөккө быстар дьадаҥы оҕолорун босхо аһатан үөрэтэр буолбуттарыгар, уол онно интернакка олорон үөрэнэр буолар. Манна үөрэнээчилэр “илиҥҥилэр”, “арҕааҥҥылар” диэн арахсан оонньообута буолан, атааннаһыы тахсар. Улууска партия маҥнайгы ячейката тэрийиллибитигэр, Дьөгүөр Сүбэлиирэп киирдэ. Микиитэ 5-с кылааһы ситиһиилээхтик бүтэрбит кэмигэр сэһэн эрэ барыта үрүҥнэр уонна кыһыллар тула буолла. Ол быыһыгар соҕуруу дойдуга үрүҥнэр баһыйан эрэллэрэ иһиллэр. Куоракка үрүҥ офицердар кэлбиттэр. Лена өрүс кытылыгар кыһыллар кыайбыт сурахтара ньиргийэр. Сотору буолаат, Сыллайдаах Куоһап үрүҥнэртэн уурайбыт аатырдылар. Оскуолаҕа үһүс учуутал көстүбэтэх. Микиитэни учуутал буоларыгар сөбүлэһэрин – сөбүлэспэтин ыйыта барбатылар, анаатылар. Бу идэни кини олус таптаата. Кини хайаан да учуутал буолаары үөрэниэн баҕарар буолла. Бу кэмҥэ үөрэҕэ да суох буоллар, муударай киһи Дьөгүөр Сүбэлиирэп 40- тан эрэ тахса киһилээх этэрээтэ балтараа сүүсчэкэ киһилээх үрүҥнэр этэрээттэрин бэриннэрбиттээх. Микиитэ Лэглээрин куоракка кырдьаҕас, ол эрээри айаны кыайан сылдьар Охоноон Сүөдэрин батыһан киирэ сылдьан, элбэҕи көрдө биллэ уонна учуутал техникумугар үөрэххэ киирдэ. Комсомольскай ячейка олохтонор. Уол комсомолга киирэр. Эркин хаһыата тахсан барар. Литератураҕа ордук дьоҕурдаахтар түмсэн “Кыһыл сулус” диэн куруһуок тэрийдилэр. Илиинэн суруллан тахсар сурунааллара куорат үрдүнэн сэҥээриллэр. Комсомоллаахтар уонна партията суохтар диэн атааннаһыы тахсыах курдук. Биир мунньаххха Микиитэ туран, били 1921 сыллаахха курдук партията суох ыччаты комсомолларга утары туруора сатааһын тахсаары гыммытын аһаҕастык этэр. Лэглээрин үөрэҕин быыһыгар комсомол хаһыатыгар үлэлии сылдьар. Редактора Ковров комсомол Обкомугар үлэлиир, Микиитэ үөрэнэр. “Редакция састааба” итинэн бүтэр. Нөҥүө сылыгар кини үлэтиттэн сынньалаҥ ылан дойдутугар тахсыах буола сылдьан Москваҕа үөрэххэ барар буолан хаалар. Борокуотунан бараары сылдьан Дьөгүөр Сүбэлиирэби көрсө түһэр. Кини уолу үөрэҕин 1 – 2 сыл тохтото түһэн, дойдутугар кинини суудьуйаҕа бэлиэтээн сылдьалларын иһитиннэрэр. Эдэр киһи сөбүлэспэт. Талан ылбыт суолуттан туоруур санаата суох. Борокуот Микиитэ Лэглээрини илдьэ соҕуруу диэки дьулуруйан иһэр. Кинигэ ис хоһоонун кэпсээтэ Альбина Иванова